De Nederlandse overheid bepaalde dat de Groningse gaswinning stopt in 2022. De gaskraan wordt dicht gedraaid. Deze periode van sluiting van de toegang tot de grootste gasbel van Europa luidt een nieuwe tijd van herinnering in. Met de winning die ondergronds verdwijnt, sijpelt naar boven de discussie over hoe dit tijdperk van fossiele brandstofwinning te herinneren en op te slaan in erfgoed. De gaswinning heeft Nederland en haar inwoners veel economische voorspoed gebracht, en haar opbrengsten worden vaak als financiële katalysator van de verzorgingsstaat aangewezen. Echter, werd de laatste twee decennia duidelijk dat aardbevingen in het gasgebied veroorzaakt zijn door de winning van het spul. Hiermee heeft het boren naar gas veel negatieve invloed gehad op het lokale milieu en de leefomgeving. Deze tegenstellende perspectieven op de historische periode van Nederlandse gaswinning zorgen ervoor dat de herinnering en erfgoed van de gasgeschiedenis aangeduid kan worden als difficult heritage. Erfgoed met een sterke betekenis in het heden, dat tegelijkertijd spanning en ongemak oproept. Het Gasmolecuul monument, in 2009 neergezet om 50 gaswinning te ‘jubileren’, is zo’n ongemakkelijk erfgoed dat leidt tot spanningen in de Groningse samenleving.
Het Gasmolecuul, een gift van de NAM, de Gasunie, en Gasterra
Het jaar 2009 is het vijftig jaar geleden dat het gasveld te Slochteren wordt ontdekt in de provincie Groningen. Ter gelegenheid van dit jubileum besluiten de NAM, de Gasunie, en Gasterra de gemeente Slochteren (nu: Midden-Groningen) een cadeau te doen: een grote sculptuur die het voornaamste bestanddeel van aardgas, methaan (CH4) voorstelt. Koningin Beatrix onthult de Gasmolecule op 16 juni 2009. Het monument wordt geplaatst tientallen meters van de plek waar men voor het eerst gas vond.
Het monument in opspraak
Bijna een decennium later wordt het Gasmolecuul tot drie keer toe beklad. De eerste onderneming wordt opgeëist door actiegroep Groenfront. Schijnbaar vinden in 2018 verschillende groepen mensen uit de Groningse samenleving dat de gaswinning, met al haar negatieve gevolgen van dien, niet meer ‘gevierd’ zou moeten worden. Het gevoel van trots op de gaswinning, dat het molecuul aanwakkert, is onterecht en mag niet meer gevoeld worden.
”Fossiele brandstoffen verdienen geen standbeeld”
Actiegroep Groenfront!
Een tegenmonument: ‘Het Andere Monument’
Er zijn ook mensen die in hun protest tegen het Gasmolecuul monument een manier van ageren kiezen die wellicht beter, en legaler, uit de verf komt. Een stichting, vernoemd naar klokkenluider Meent van de Sluis die in de jaren ’80 van de vorige al beweerde dat de gaswinning aardbevingen veroorzaakten, bewerkstelligde een tegenmonument. Dit monument betreurt de ellende die met de Groningse gaswinning gemoeid is. Het grote stalen object vormt een gescheurde baksteen waarbij de scheurlijn de contouren van het gezicht van Meent van de Sluis volgt. Het door Jeroen Dijsselbloem onthulde monument, maakt de negatieve gevolgen van de gaswinning zichtbaar. De plek is hiermee geen protest tegen het Gasmolecuul an sich, maar wel tegen de positieve herinnering van de gaswinning die het kunstwerk symboliseert.
Herinneringscultuur in ontwikkeling
Bovenstaande maatschappelijke situaties tonen aan dat een herinneringscultuur, en het daarbij betrokken erfgoed, aan verandering onderhevig is. Waar in 2009 nog het gevoel heerste dat de Groningse gaswinning als iets positiefs gezien kan worden, is de situatie tien jaar later volledig veranderd. De lokale bevolking nu, ziet de gaswinning als een negatief aspect van de samenleving, en wil dit gevoel ook vertegenwoordigd zien in erfgoed. Zo komt het dat het Gasmolecuul in eerste instantie misschien wel helemaal geen difficult heritage was, maar door de veranderende samenleving hiertoe verworden is.
Van belang om erfgoed te complementeren, niet weg te halen
Het is goed en vanzelfsprekend om dingen toe te voegen aan erfgoedcultuur in een veranderende samenleving. Het Andere Monument maakt het historische verhaal van de Groningse gaswinning completer. Desalniettemin, is het Gasmolecuul en het perspectief op gaswinning dat zij vertegenwoordigt, ook een onderdeel van dit historische verhaal. Het is daarom van belang om ook dit erfgoed niet zomaar uit te wissen, maar als onderdeel van het historisch verhaal, te behouden.
Over de auteur: Bram Schröder studeert Cultuurgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht en is geïnteresseerd in de relatie tussen Nederlandse olie geschiedenis en industrieel erfgoed.
Het wetenschappelijk artikel ‘Komt er in Groningen meer dat herinnert aan het gasveld in een grasveld?’, door: E. Köhler, F. van Noortwijk, H. van der Plaat, F. Polinder, en E. Tielkes [niet gepubliceerd].
https://www.rtvnoord.nl/nieuws/208827/Gasmolecule-langs-de-A7-met-verf-besmeurd
Dagblad van het Noorden, Gasmolecule langs A7 beklad met rode en gele verf, 23-05-2019, via https://www.dvhn.nl/groningen/Gasmolecuul-langs-A7-beklad-met-rode-en-gele-verf-24482801.html?harvest_referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F
Kopfoto: middenberm van de A7, de sculptuur Gasmolecule of ook wel het Slochter Molecuul, ©Harry van Reeken (2015), via beeldbank Rijkswaterstaat
Carbon Cultures 