Door een duurzame energietransitie zal in de komende decennia fossiele brandstof infrastructuur vrij komen voor herbestemming. Bij het geven van nieuwe functies aan deze gebouwen, moet men zich deels richten op de creatie van erfgoed en het behoud van de geschiedenis. Zodoende kunnen verhalen en plekken uit het Nederlandse fossiele brandstof verleden opgenomen worden in een gezamenlijke herinneringscultuur. Voorheen gebeurde dit al bij bijvoorbeeld de aanleg van het cultuurpark Westergasfabriek in Amsterdam. Echter, er zijn ook initiatieven op kleinere schaal mogelijk. Restaurant ‘de Pomp’ Utrecht, een oud Shell tankstation dat is omgebouwd tot buurthuis, cultuurplek en restaurant, is een voorbeeld van een geslaagde manier om fossiele brandstof infrastructuur te bewaren, en tegelijkertijd een herbestemming te geven.
Het tankstation als bouwval
Jarenlang stond het Shell tankstation aan de Croeselaan te Utrecht er maar vervallen bij. Een bouwval waar een tijdlang anti-krakers huisvesting vonden en waar een nabijgelegen autoverhuur haar bolides schoonmaakte. De zaken veranderden toen de buurt de gemeente aanspoorde om een herbestemming voor de plek te organiseren. Tijdens een wijkbijeenkomst werden verschillende herbestemmingsplannen gepitcht en uiteindelijk verkregen vier Utrechtse horecaondernemers de meeste stemmen. Na bemiddeling van de gemeente werd Shell verantwoordelijk gesteld voor het reinigen van de grond, en vervolgens begon men met de opbouw van het tankstation waarbij zoveel mogelijk oude materialen gerecycled worden. De vorm van het oude tankstation wordt gevolgd en boven de bar pronken de naam en kleuren van Shell. Op deze manier verdwijnt de herinnering aan het tankstation en het verleden van plek niet, maar wordt zij juist nieuw leven ingeblazen door de herbestemmingsplannen van restaurant ‘de Pomp’.
Draagvlak in de wijk
De initiatiefnemers vinden draagvlak binnen de wijk van groot belang, en organiseerden dan ook verschillende brainstormavonden, waar buurtbewoners hun zegje konden doen. Het idee is dat, net als het oude Shell tankstation vroeger, ‘de Pomp’ een plek blijft waar omwonenden kunnen samenkomen. Sinds de voltooiing van het initiatief gebeurt dit ook ten overvloede. Buurtkinderen komen langs voor zoetigheid, en buurtbewoners en oude werknemers voor een biertje en een goed verhaal. Hiermee waarborgt ‘de Pomp’ niet alleen het materialistische, esthetische verleden van de plek, maar wordt ook een deel van de oorspronkelijke functie van het tankstation in stand gehouden.
De plek roept ook discussie op
Echter, zo blijkt, nodigt een weergave van Nederlandse fossiele brandstof geschiedenis en het bedrijf Shell, zonder kanttekeningen, ook al snel uit tot kritiek. Verschillende milieuactivisten verzochten ‘de Pomp’ al om het Shell logo boven de bar te verwijderen, omdat zij de hele erfgoed plek lezen als een ‘ode’ aan fossiele brandstof en Shell. Dit lijkt onterecht, aangezien de plek enkel en alleen de uiterlijke kenmerken van het oude tankstation vertegenwoordigt. Zonder daar een vast waardeoordeel aan te verbinden. Desalniettemin, is het misschien onoverkoombaar en noodzakelijk om gevoelig erfgoed met fossiele brandstof geschiedenis en Shell als onderwerpen, zoals present in restaurant ‘de Pomp’, te contextualiseren.
Deel van de discussie wegnemen
Al met al, is restaurant ‘de Pomp’ een voorbeeld van een geslaagde herbestemming van Nederlandse fossiele brandstof infrastructuur waarin de Nederlandse fossiele brandstof geschiedenis wordt behouden. De initiatiefnemers trachten enkel het ‘tankstation’ als onderdeel van ons maatschappelijk verleden te presenteren en te herinneren. Toch, voelt het gebouw met een auto in haar interieur, en de kleuren en naam van Shell mooi uitgelicht, een klein beetje aan als een waardering van onze fossiele brandstof cultuur. Het is dan ook begrijpelijk dat zij discussie oproept omtrent de negatieve en positieve kanten van het Nederlandse fossiele brandstof verleden. Zo een aanzet tot denken kan juist een mooie bijkomstigheid van een bezoek aan de plek zijn. Of, als het restaurant van dit imago af wil kan ze overwegen deze wellicht onbedoelde uitstraling recht te trekken, en de bedoelingen van ‘de Pomp’ in tekst, en op de website, weer te geven. Hoe dan ook is de plek, onder het genot van een biertje, zeker het bekijken waard.
Over de auteur: Bram Schröder studeert Cultuurgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht en is geïnteresseerd in de relatie tussen Nederlandse olie geschiedenis en industrieel erfgoed.
Kopfoto: buitenaanzicht van restaurant ‘de Pomp’ ©Foto gemaakt door auteur
Carbon Cultures 