Korte geschiedenis Gas

Nederland voor Slochteren

Hoewel er na de vondst van het Groningen-gasveld in 1959 pas echt een energietransitie naar gas plaatsvond in Nederland, was gas vanaf de negentiende eeuw een bekende brandstof in Nederland. Vanaf het begin van de twintigste eeuw werd er veelal gebruik gemaakt van stadsgas, wat werd gewonnen uit steenkool. In 1948 werd er in Coevorden voor het eerst in Nederland economisch winbare aardgas gevonden. Een gunstige overeenkomst met de Staat zorgde ervoor dat de NAM verder ging zoeken naar aardgas. In 1952 werden de eerste proefboringen in Groningen gedaan. Dit leidde tot de ontdekking van het Groningen-gasveld in Kolham op 22 juli 1959.

Het Groningen-gasveld: het grootste gasveld van West-Europa

De vondst werd door de NAM lang stil gehouden, omdat ze nog geen exploitatie-overeenkomst met de Staat hadden. Deze overeenkomst werd in 1963 vastgelegd in de Nota aangaande het Aardgas worden. Deze werd later vooral bekend als Nota de Pous, vernoemd naar minister de Pous van Economische Zaken. Hierin werd vastgelegd dat de Staat in het transport- en verkoopbedrijf, de later opgerichte Gasunie, een rechtstreeks aandeel van 10% kreeg. Daarnaast kreeg de Staatsmijnen een aandeel van 40% en Shell en Exxon, aandeelhouders van de NAM, beiden 25%. De financiële deelneming in de winning werd 60/40, 30% Exxon, 30% Shell en 40% Staatsmijnen.

Hoewel de Nota de Pous uiteindelijk unaniem werd aangenomen, waren er bij het bespreken van de Nota in de Tweede Kamer al vragen over de ecologische gevolgen van de gaswinning. Reeds in 1963 werd er op de relatie tussen aardgaswinning en bodemdaling geduid, maar minister de Pous wuifde deze zorgen weg, waardoor de weg open stond voor de gaswinning. Dit was een vreemde zet want voorbeelden uit Californië wezen er op dat snelle aardgaswinning kan leiden tot bodemdalingen en zelfs aardbevingen. Daarnaast had mijnbouw ook al lange tijd voor bodem stabiliteit gezorgd in Limburg.

Mythe 1: De gaskraan sluit in 2022

In september 2019 werd het groot gekopt in het nieuws: de gaswinning stopt in 2022. Naar aanleiding van de aardbevingen die rondom het Groningen-gasveld voorkomen door de aardgaswinning werd vanaf 2014 besloten om steeds minder gas te gaan winnen. In eerste instantie zou de gaswinning stoppen in 2030, maar de aanhoudende aardbevingen hebben ertoe geleid dat de gaskraan eerder wordt dichtgedraaid. Echter, de gaskraan wordt alleen voor het Groningen-gasveld dichtgedraaid. Ook buiten Groningen worden op verschillende plaatsen, zowel op land als op zee, gas gewonnen. Vanaf de invoering van het ‘kleine-velden-beleid’ in 1974 begonnen deze kleinere gasvelden een steeds belangrijkere rol te spelen in de Nederlandse gaswinning. In 2018 was bijna de helft van al het geproduceerde gas in Nederland afkomstig uit de kleinere velden buiten Groningen en, op zee. Deze kleinere velden worden vanaf 2022 niet gesloten en dus blijft in Nederland ook na 2022 de gaskraan open.

Ondanks lokale en politieke oppositie werd er een speciale commissie opgezet om in heel Nederland zo snel mogelijk aardgas aan te leggen. Onder leiding van het Amerikaanse bedrijf Bechtelt werden tussen 1964 en 1968 alle Nederlandse gemeenten op het vaste land aangesloten op aardgas. De overgang op aardgas was een enorme operatie die door goede planningen over het algemeen soepel verliep.

Ondertussen bleef de geschatte hoeveelheid aardgas groeien. De gedachte leefde destijds dat fossiele brandstoffen nog voor de millenniumwisseling vervangen zouden worden door kernenergie en met die gedachte wilden de Staat en de oliebedrijven de gasvoorraad zo snel mogelijk uit de grond hebben. Omdat er meer gas werd geproduceerd dan er in Nederland gebruikt werd, werd het gas ingezet in de industrie en werd er gas geëxporteerd naar het buitenland. De eerste tien jaar na de vondst van het Groningen-gasveld stonden over het algemeen in het teken van groei: economische groei, welvaartsgroei en groei van de gasafzet.

De Hollandse ziekte: enorme gasinkomsten en economische crisis

In de jaren zeventig veranderde dit echter. Tijdens de oliecrises van 1973 en 1979 maakte Nederland kennis met schaarste van fossiele brandstoffen en samen met de opkomende milieu critici leidt dit ertoe dat de overheid de campagnes voor het gebruik van aardgas stopzet en campagnes opstart om het milieubewustzijn aan te moedigen. De aardgasbaten worden tijdens de economische crisis vooral ingezet voor sociale voorzieningen en subsidies, wat leidt tot de zogenaamde ‘Hollandse ziekte’: De enorme inkomsten uit de aardgasbaten verdoezelden de begrotingsproblemen en de beperkte competitiviteit van de Nederlandse industrie. De oliecrises zorgden voor een hoge gasprijs, waar de NAM en de Staat van profiteerden. Door de sterke inkomsten uit de aardgassector was het minder belangrijk geworden een competitieve economie uit te bouwen die kon wedijveren in de steeds neoliberalere wordende wereldmarkt.

    Deze hoge gasprijs maakte het mogelijk om op zoek te gaan naar nieuwe gas- en olievelden in Nederland, zodat het Groningen-gasveld gespaard kon blijven. Dit ‘kleine-velden-beleid’ had succes, want er werd een gasvoorraad gevonden ter grootte van de helft van het Groningen-gasveld.

In de jaren tachtig wordt er volop bezuinigd om het begrotingstekort op te lossen en blijft het milieubewustzijn groeien. Aan het einde van de jaren tachtig komen voor het eerst aardbevingen voor rondom gasvelden. Hoewel de NAM blijft ontkennen dat deze veroorzaakt worden door de gaswinning, ontstaan er protestgroepen tegen de gaswinning, waarvan de Willem Beton-groep het meest bekende voorbeeld is. 

Mythe 2: NAM: ‘We weten pas onlangs dat gaswinning leidt tot aardbevingen’

Tot 1993 hield de NAM voet bij stuk dat de gaswinning in Nederland niet zou leiden tot aardschokken of aardbevingen. Toen de Onderzoeksraad van de Veiligheid (OVV) in 2015 adviseerde om excuses aan te bieden voor het negeren van de veiligheid van de inwoners van Groningen, gaf de NAM aan dit niet van plan te zijn, want ’tot aan de aardbeving in Huizinge [in 2012] bestond de brede mening dat aardbevingen als gevolg van gaswinning alleen voor schade aan gebouwen konden leiden.’ De NAM kon, zo gaven ze aan, moeilijk excuses aanbieden voor iets wat ze niet wisten. De NAM blijft volhouden niets geweten te hebben over de ecologische gevolgen van de gaswinning, maar reeds in 1963 hebben ze een intern onderzoek ingesteld. Hieruit bleek dat de gaswinning zou leiden tot een bodemdaling van maximaal 1 meter in de komende zeventig jaar. Uit een onderzoek uit 1993 bleek dat de gaswinning inderdaad verband hield met de aardbevingen en dat de maximale schok een kracht van 3 op de schaal van Richter kon zijn. Inmiddels zijn er veertien aardbevingen geweest zwaarder dan een kracht van 3 op de schaal van Richter en heeft de NAM de maximale magnitude opgeschroefd naar 5. Zelfs als de NAM eerder niet wist van deze gevolgen had de NAM, zoals ook de OVV concludeerde, vanwege de bestaande onzekerheden en de toename van de aardbevingen eerder en intensiever onderzoek moeten doen.

Op naar vijftig jaar Groningen-Gasveld: van aardgas naar aardbevingen

Het verenigen van Europa in de jaren negentig en begin jaren 2000 had ook invloed op de gasmarkt. Door de liberalisering van de gasmarkt lijkt de positie van Nederland als gasmarkt in gevaar te komen, maar de NAM en de Staat weten Nederland om te vormen tot een ‘gasrotonde’, een knooppunt voor het transport en de opslag van gas voor diverse Europese landen. Hierdoor  kon Nederland deze belangrijke positie behouden. 

Door de impact van de gaswinning op Nederland wordt de gasbel in 2006 aan de Canon van Nederland toegevoegd. De gaswinning had niet alleen gezorgd voor enorme staatsinkomsten, maar ook het dagelijks leven een stuk comfortabeler gemaakt doordat centrale verwarming nu voor iedereen mogelijk was. Ondertussen blijven er echter aardbevingen voorkomen, die steeds sterker en frequenter worden.

Terwijl in 2009 het 50-jarig jubileum van het Groningen-gasveld nog groots gevierd wordt, ontstaat er steeds meer onrust onder de Groningers. Als in 2012 de grond bij Huizinge hevig trilt, lijkt het tij gekeerd te zijn. De politiek en de NAM nemen de aardbevingen nu serieus. Er volgen vele onderzoeken, waaronder van de Onderzoeksraad voor Veiligheid, die concludeert dat de veiligheid van de Groningers werd genegeerd. Hoewel in 2013 nog een enorme hoeveelheid gas uit het Groningen-gasveld wordt gepompt, gaat vanaf 2014 langzaamaan de gaskraan dicht in Groningen. In 2022 zal er geen gas meer worden gepompt uit het Groningen-gasveld, maar de kleine velden elders blijven wel in gebruik.

• 19-09-1947: Oprichting NAM

• 1948: NAM boort voor het eerst aardgas aan bij Coevorden

• 29-05-1959: Aardgas gevonden bij Kolham

• 06-04-1963:  Oprichting NV Nederlandse Gasunie

• 17-07-1963: Presentatie Nota de Pous

• 25-07-1963: Exploitatie aardgas van start

• 08-11-1963: Ir. Meiborg waarschuwt voor bodemdaling in Nieuwsblad van het Noorden

• 01-04-1964: Start aanleg eerste 500km gasnetwerk

• 08-12-1968: Laatste gemeente op het vasteland (Wijk aan Zee) wordt aangesloten op aardgas

• 1970: Gasunie sluit overeenkomst met Ministerie van Landbouw: Goedkoop gas voor glastuinbouw

• 15-12-1971: Jan Terlouw (D66) stelt schriftelijke vragen over bodemdaling door aardgaswinning

• 1972: Eerste onderhandelingen voor exportatie gas

• 07-02-1972: Rapport over bodemdaling wordt openbaar gemaakt: ± 1m daling in de komende 70 jaar

• 1974: Invoering Kleine-velden-beleid

• 09-1974: Eerste energienota: doelbewuste beperking van het energieverbruik

• 26-12-1989: Eerste aardbeving in Assen, 3,0 op de schaal van Richter, wordt door burgers en de TU Delft in verband gebracht met aardgaswinning (De Gaskolonie)

• 1993: BOA-rapport: gaswinning kan in sommige gevallen tot aardbevingen leiden

• 1999: Liberalisering van de energiemarkt

• 2006: NAM mag boren in de Waddenzee

• 2009: Monument de Gasbel aangeboden door de NAM, Gasunie, Gasterra aan de gemeente Slochteren (nu Midden- Groningen) voor het 50-jarige jubileum 

• 16-08-2012: Aardbeving in Huizinge, een kantelpunt: beving van 3,6 op de schaal van Richter. De aardbevingen worden niet langer genegeerd door de politiek, SodM start onderzoek

• 09-01-2015: Presentatie rapport Onderzoeksraad voor de Veiligheid: Veiligheid Groningers speelde geen rol, opbrengsten waren belangrijker

• 2018: Besluit: Gaskraan gaat uiterlijk 2030 dicht

• 19-05-2019: Onthulling het Andere Monument

• 09-2019: Gaskraan gaat in 2022 dicht